قربان عزيزاده مسئول بخش آثار مكتوب و نسخ خطي در يازدهمين نمايشگاه بين المللي قرآن كريم در گفت و گو با خبرنگار فرهنگي "مهر" با بيان اين مطلب افزود : شرايط نوين ايران در حوزه ابداعات و خلاقيتهاي هنري عصر قاجار متاثر از مناسبات نوين جامعه و برقراري مراودات تجاري ، سياسي و فرهنگي با فراسوي مرزها و بويژه با كشورهاي اروپايي و همسايگان جديد بود و همين شرايط باعث شد تا قشر تازه اي از حاميان ، علاقمندان و خريداران آثار هنري و كتابتي ، تذهيب و كتاب آرايي به خيل مجموعه داران و حاميان داخلي و ستني افزوده شده و جريان توليد و نقل و انتقال آثار مكتوب و هنري ايراني به خارج از كشور و مجموعه هاي داخلي همچون موجي پايدار و پيوسته تاعصر حاضر پديد آيد .
وي در ادامه تصريح كرد : از ميانه سده سيزدهم هجري و مشخصا از اواخر همين قرن و در حكومت ناصرالدين شاه قاجار به دنبال عزيمت معدودي از هنرمندان و كاتبان ايراني به سرزمين هاي مجاور خصوصا هندوستان و نواحي قفقازو عثماني و استثنائا به ممالك اروپايي و آشنايي با شيوه ها و طرح هاي نوين تزئيني كتاب آرايي و شناخت و دستيابي به رنگ هاي تازه تر و وصول به ابزارهاي متكامل و وفور انواع كاغذ وبه ويژه با گسترش كانون هاي هنري دراغلب شهرها ، بسط حمايت هاي مادي و اجتماعي از كاتبان ، مذهبان و صحافان موج نويني از سفارش در زمينه هاي كتابت ، تذهيب و استنساخ قرآن كريم را به دنيال آورد كه موجب شد به شيوه گذشتگان ، استنساخ و هنرهاي قرآني همچون ميراثي شريف در بعضي از خاندان هاي كاتبان و هنرمندان ايراني عصر قاجار قوام يابد كه از آن جمله مي توان به خاندان وصال شيرازي ، ارسنجاني و خوانساري اشاره نمود كه نمونه آثار كتابتي و مصاحف شريف اثر قلم و هنر آنان اينك زيور موزه ها و موسسات فرهنگي - هنري جهان است .
وي بااشاره به ويژگي هاي بارز كتابت قرآن در اين عهد گفت : اين قرآن ها در نمونه هاي نفيس علاوه بر رقم كاتبان و مترجمان با جلدهاي رقم دار اثر جلد سازان و هنرمندان نامي آن دوران ، آقا باقر ، آقا صادق ، آقا نجف ، لطفعلي شيرازي همراه است كه بعضا رويه و درون آنها متضمن آيات الهي و بويژه باآيت الكرسي به رنگه نويسي قلم سفيداب و زر است كه به خطي متفاوت با متن شريف كتابت يافته است .
عزيززاده ادامه داد : اين دوره در كتابت و استنساخ ، عصر درج و ثبت تفسير مختصر وفضايل و خواص سور به نقل از معصومين (ع) به صورت ذهب به خط نستعليق ( عروس خطوط اسلامي ) و ندرتا شكسته نستعليق است كه بعضي از آنان رقم كاتبان تحشيه را به همراه دارند .
وي در مورد شيوه نگارش و سبك كتابت در اين دوره گفت : استنساخ و تكثير متن شريف در عصر قاجار عمدتا به خط نسخ ايراني ، شيوه ني ريزي است ، گرچه بزرگاني همچون محمد شفيع ارسنجاني و آقاجان پرتو به ظهور آمدند كه بسيار فراتر رفتند و حتي ندرتا نستعليق و شكسته نستعليق و كوفي نيز در كتابت متن شريف به كار رفت اما با اينحال اغلب آثار به نسخ كتابت شده است .
وي در ادامه در مورد فعاليت كاتبان زن در اين دوره گفت : از ويژگي هاي اين دوره اين است كه سنن مرسوم وشر ايط اجتماعي قاجار توانسته است زنان را نيز به عرصه كتابت و استنساخ قرآن كريم در آورد و اينك شواهدي نفيس از مشاركت بانوان در كتابت و خوشنويسي قرآن كريم در سطوحي از جامعه قاجار نظير آثار قلم بانو بنت عبدالوهاب نائيني ، ام سلمه و خانم ضياء السلطنه به ياد گار مانده است كه شاهدي بر توسعه خوشنويسي قرآني در ميان قشري از زنان دوره مزبور است .
وي با اشاره به اينكه كتاب آرايي قرآني ، تذهيب و تجليد در اين دوره بر اساس سنن تاريخي ، هنري ايراني ، عمدتا بر شيوه هاي حوزه شيراز و اصفهان پايه گذاري شده و هنرمندان شيرازي ،( بقيه السيف مكتب هنري شيراز به جاي مانده از دوه زنديه و اصفهاني پيروان منكتب صفوي به حوزه هنري نوبنياد و مركز جديد كشور تهران ، روي مي آورند ) و پس از اين دوره يعني از آغاز قرن چهاردهم هجري ، هنر هزار ساله كتابت در مواجهه با صنعت چاپ به افول و ركود مي انجامد .
نظر شما